Madonna w sztuce,
Matka Boska, pierwsze wizerunki pojawiły się sztuce chrześcijańskiej od III w. Początkowo przedstawiana w scenach z Jezusem, a po soborze efeskim (431), kiedy nastąpił wzrost kultu Maryjnego, występuje również jako przedstawienie samodzielne, najczęściej frontalne, np. z Dzieciątkiem na kolanach (tronująca): malarstwo ścienne, tablicowe, miniaturowe, mozaiki, płaskorzeźby oraz iluminacje w kodeksach.
Typ Madonny tronującej popularny był również w sztuce przedromańskiej, wczesnoromańskiej i romańskiej. Dosyć wcześnie pojawiło się przedstawienie Madonny swobodniejsze, z Dzieciątkiem na lewym ramieniu (np. z katedry w Faras, około 1005) oraz Madonny stojącej. W malarstwie ściennym epoki Komnenów rozwinął się pod wpływem malarstwa miniaturowego styl będący zwrotem do antyku, z cytatem ze sztuki starożytnej, z pogodnymi, nieupozowanymi postaciami (np. mozaika z około 1100 w kościele klasztornym w Dafni koło Aten i z około 1118?1122 Maria stojąca z Dzieciątkiem obok Jana II Komnena z żoną Ireną ? słynna mozaika z Hagia Sophia).
W malarstwie bizantyjskim pojawiło się wiele typów przedstawień Madonny, np. Platytera: Matka Boża w pozie orantki z popiersiem Chrystusa Emanuela w medalionie na wysokości piersi (np. marmurowa ikona z Konstantynopola z około1204), lub rzeźbiona z kości słoniowej Maria Hodegetria (przewodniczka) trzymająca Jezusa na lewym ramieniu.
Pod wpływem malarstwa bizantyjskiego rozwinął się różnorodny typ przedstawień Madonny w ikonach ruskich, m.in. stojąca w grupie np. po prawej stronie tronującego Chrystusa: Matka Boża Włodzimierska z 1. poł. XII w. z pięknym obliczem i Dzieciątkiem przytulonym do twarzy. Pięknym przykładem ikony Madonny jest pochodzące z X w. przedstawienie Matka Boska Chachulska (Muzeum Sztuki Gruzińskiej w Tbilisi).
W sztuce romańskiej występuje przede wszystkim typ Madonny tronującej, ale także często malowano sceny oparte na Ewangeliach, apokryfach, przedstawiające np. Narodziny Marii, Zwiastowanie ? tzw. cykle Maryjne.
W X w. pojawiła się też rzeźba pełnoplastyczna przedstawiająca Marię, np. Madonna z Essen (973?982). W rzeźbie gotyckiej około 1400 wykształcił się typ tzw. Pięknej Madonny jako ideału urody kobiecej ? postaci o pięknym, młodym, uśmiechniętym, pogodnym obliczu, w misternie udrapowanych szatach, często we wdzięcznych ?zatrzymanych w ruchu? pozach, z Jezusem ? dzieckiem na ręce (np. z kościoła Św. Elżbiety we Wrocławiu z przełomu XIV/XV w.) lub bez Dzieciątka.
W XIV w. rozpowszechnił się zarówno w malarstwie, jak i rzeźbie typ przedstawiania Madonny związany z Męką Pańską Pieta, Matka Boża Bolesna ? Mater Dolorosa (np. Pieta z Awinionu, około 1454?1456 obecnie w Luwrze). Również w Polsce w tym czasie pojawił się ten typ przedstawienia, np. Pieta z wielkopolskiego Jeżowa (Muzeum Narodowe w Poznaniu).
W renesansie typ przedstawiania Madonny był mniej oficjalny, popularne były różnorodne sceny adoracji Dzieciątka lub Madonny o typie poetyckim na tle pejzażu (np. Madonna Perugina, Rafaela, Botticellego) lub przy różnych czynnościach (np. z księgą) oraz jak pięknie skomponowana przez Botticellego w kole z pięcioma aniołami i Dzieciątkiem, Madonna del Magnificat (około 1482?1483) ? pisząca hymn czy jak Madonna Benois (1475-1478) Leonarda da Vinci, bawiąca się z Dzieciątkiem.
Jednym z najlepiej skomponowanych obrazów w historii sztuki jest Madonna w grocie (około1483) Leonarda. Popularny stał się również temat podejmowany przez wielu artystów (także kilkakrotnie przez Leonarda da Vinci) Święta Anna Samotrzecia (babka, matka i wnuk w zwartej kompozycji). Popularne były również inne typy ikonograficzne, często symboliczne: Matka Boska Miłosierna ? Mater Misericordiae, Madonna Apokaliptyczna (otulona słońcem, na półksiężycu, depcząca smoka), Madonna brzemienna.
Po soborze trydenckim (1545?1563) pojawiło się przedstawienie Matki Bożej Niepokalanej z różnymi atrybutami, w czasie baroku Matka Boska Różańcowa, Zwycięska i inne. Kult maryjny jest związany z cudownymi wizerunkami, np. Matki Boskiej Częstochowskiej (obraz około 1382 powierzony klasztorowi paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, data powstania znacznie wcześniejsza), Matki Boskiej Ostrobramskiej (1620?1630) z Wilna.
_________________ Miłość nie jest kochana
Św. Franciszek
|